Cofnięcie darowizny – kiedy i jak można to zrobić?

Darowizna to bezpłatne świadczenie na rzecz obdarowanego, które zazwyczaj wiąże się z aktem wdzięczności i chęcią pomocy. Niemniej jednak, w życiu zdarzają się sytuacje, w których darczyńca może chcieć odwołać darowiznę. W Polsce możliwość cofnięcia darowizny jest regulowana przez Kodeks cywilny. W tym artykule omówimy, kiedy i jak można odwołać darowiznę, jakie są przesłanki oraz procedury z tym związane.

Czym jest darowizna?

Umowa darowizny to zobowiązanie darczyńcy do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Jest to wyjątkowy rodzaj umowy, który nie wymaga wzajemności – obdarowany nie musi niczego dawać w zamian. Kodeks cywilny precyzuje, że umowa ta jest często zawierana między bliskimi osobami, które łączą silne więzi emocjonalne.

Warto zaznaczyć, że umowa darowizny powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego. Jeśli jednak umowa ta zostanie zawarta bez zachowania tej formy, staje się ważna, gdy przyrzeczone świadczenie zostanie spełnione. Wyjątek stanowią umowy, których przedmiotem darowizny jest nieruchomość – tutaj forma aktu notarialnego jest zawsze wymagana.

Darowizna może zostać odwołana. Darczyńca może odwołać darowiznę, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Odwołanie darowizny niewykonanej jest możliwe w przypadku zmiany sytuacji majątkowej darczyńcy, która prowadzi do jego niedostatku. Odwołanie już wykonanej darowizny, zwłaszcza darowanej nieruchomości, wymaga wykazania rażącej niewdzięczności obdarowanego, co może obejmować np. popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy.

Kiedy można odwołać darowiznę?

Odwołanie darowizny niewykonanej jest możliwe w sytuacji, gdy po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania lub dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Kluczowe jest tutaj, że zmiana sytuacji majątkowej darczyńcy musi nastąpić po zawarciu umowy, a przed jej wykonaniem. Przykładowo, jeśli darczyńca stracił źródło dochodu lub poniósł niespodziewane, duże wydatki, które uniemożliwiają mu realizację darowizny bez narażenia się na niedostatek, ma prawo do jej odwołania. Jest to osobiste uprawnienie darczyńcy, które nie przechodzi na spadkobierców po jego śmierci.

Odwołanie darowizny wykonanej może nastąpić z dwóch głównych powodów. Pierwszym z nich jest sytuacja, gdy po dokonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek. W takim przypadku obdarowany ma obowiązek dostarczać darczyńcy środków na utrzymanie odpowiadające jego usprawiedliwionym potrzebom lub na wypełnienie ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku, zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia. Drugim powodem jest rażąca niewdzięczność obdarowanego, która musi cechować się znacznym nasileniem złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy czy szkody majątkowej. Przykłady rażącej niewdzięczności to:

• popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy,
• pozbawienie darczyńcy życia,
• spowodowanie rozstroju zdrowia darczyńcy,
• rażące naruszenie obowiązków rodzinnych.

Darczyńca ma rok na odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności, licząc od dnia, w którym dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Przebaczenie darczyńcy wobec obdarowanego wyklucza możliwość odwołania darowizny z tego powodu.

Zachowanie obdarowanego wobec darczyńcy jest kluczowe w kontekście możliwości odwołania darowizny. W przypadku niewykonania umowy, gdy wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla darczyńcy, odwołanie jest uzasadnione. Natomiast w sytuacji wykonanej darowizny, zarówno popadnięcie darczyńcy w niedostatek, jak i rażąca niewdzięczność obdarowanego stanowią podstawy do odwołania darowizny.

Jakie są procedury odwołania darowizny?

Procedura odwołania darowizny wymaga złożenia odpowiedniego oświadczenia o odwołaniu darowizny przez darczyńcę. W przypadku, gdy darowizna nie została jeszcze wykonana, darczyńca może ją odwołać bez podania przyczyny. Wystarczy, że złoży oświadczenie woli, które powinno być dokonane w formie aktu notarialnego, jeśli przedmiotem darowizny jest nieruchomość. Odwołanie darowizny nieruchomości bez aktu notarialnego jest nieważne, ponieważ darowizna dotycząca nieruchomości wymaga zachowania szczególnej formy dla swojej skuteczności.

Terminy odwołania darowizny

Odwołanie wykonanej darowizny jest bardziej skomplikowane i wymaga spełnienia określonych przesłanek. Najczęstszym powodem jest rażąca niewdzięczność obdarowanego, którą darczyńca musi udowodnić. Rażącą niewdzięczność uzasadniającą odwołanie darowizny może stanowić m.in. przestępstwo popełnione przeciwko darczyńcy, znaczące szkody majątkowe wyrządzone przez obdarowanego czy poważne naruszenie obowiązków rodzinnych. Oświadczenia o odwołaniu darowizny z powodu rażącej niewdzięczności również powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Należy pamiętać, że darczyńca ma termin roczny na odwołanie darowizny, licząc od dnia, w którym dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Po upływie tego terminu darowizna nie może być odwołana, nawet jeśli zachowanie obdarowanego wobec darczyńcy było rażąco niewdzięczne.

Przesłanki rażącej niewdzięczności

Rażąca niewdzięczność to zachowanie obdarowanego, które wyraźnie przeczy wdzięczności, jaką powinien okazać darczyńcy. Przesłanką do odwołania darowizny nawet już wykonaną może być popełnienie przestępstw przeciwko darczyńcy, takich jak kradzież, oszustwo czy fizyczne ataki. Ponadto, inne przykłady rażącej niewdzięczności to brak wsparcia w trudnych momentach życiowych, publiczne znieważenie darczyńcy czy nieprzestrzeganie ciążących na obdarowanym obowiązków alimentacyjnych wobec darczyńcy. Niezdokumentowane szkody majątkowe wyrządzone darczyńcy również mogą być uznane za rażącą niewdzięczność, pozwalającą na uznanie zachowania obdarowanego za niewłaściwe. Uznanie zachowania obdarowanego wobec darczyńcy za rażącą niewdzięczność wymaga, aby darczyńca złożył stosowne oświadczenie woli. Odwołana po upływie roku od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o rażącej niewdzięczności, darowizna nie może być już cofnięta. Orzecznictwo sądowe wskazuje, że działaniu lub zaniechaniu obdarowanego musi towarzyszyć świadoma i znaczna zła wola. Warto pamiętać, że darczyńca ma roczny termin na podjęcie działań, licząc od chwili, gdy dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.

Radca prawny z Olsztyna może zapewnić profesjonalne wsparcie i doradztwo w takich sytuacjach, pomagając stronom zrozumieć ich prawa i obowiązki.

Jakie są skutki odwołania darowizny?

Skutki odwołania darowizny są istotne zarówno dla darczyńcy, jak i obdarowanego. Jeśli darowizna zostanie skutecznie odwołana, obdarowany ma zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli o zwrocie przedmiotu darowizny darczyńcy. W przypadku nieruchomości, obdarowany musi złożyć oświadczenie woli o przeniesieniu własności nieruchomości z powrotem na darczyńcę. Jeśli zwrot przedmiotu darowizny jest niemożliwy, np. gdy został on sprzedany, obdarowany powinien zwrócić darczyńcy wartość wzbogacenia, zgodnie z przepisami o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Przykłady skutków odwołania darowizny:

• Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności: Jan, który podarował synowi mieszkanie, decyduje się na odwołanie darowizny, gdy syn przestaje go odwiedzać i publicznie go obraża. Syn jest zobowiązany do zwrotu mieszkania ojcu.
• Odwołanie darowizny z powodu popadnięcia w niedostatek: Maria, która podarowała siostrze dużą sumę pieniędzy, traci pracę i nie ma środków na utrzymanie. Maria odwołuje darowiznę, aby zabezpieczyć swoje potrzeby życiowe. Siostra musi zwrócić Marii darowaną kwotę lub jej równowartość.
• Odwołanie darowizny niewykonanej: Adam, który zobowiązał się podarować samochód przyjacielowi, dowiaduje się o jego nieuczciwości przed przekazaniem pojazdu. Adam odwołuje darowiznę, zanim ta zostanie wykonana.

Odwołanie darowizny ma również wpływ na sytuację prawną obdarowanego. Brak do utrzymania odpowiadającego usprawiedliwionym potrzebom darczyńcy lub uszczerbku dla ciążących na nim obowiązków alimentacyjnych może być podstawą do odwołania darowizny. W przypadku odwołania obdarowany jest zobowiązany do zwrotu przedmiotu darowizny w granicach istniejącego wzbogacenia, co oznacza, że zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do jego aktualnej wartości.

Podsumowanie

Odwołanie darowizny jest możliwe, ale wymaga spełnienia określonych warunków i zachowania odpowiednich procedur. Najczęstszą przyczyną jest rażąca niewdzięczność obdarowanego, ale możliwe jest także odwołanie darowizny w przypadku popadnięcia darczyńcy w niedostatek. Procedura wymaga złożenia odpowiedniego oświadczenia, najczęściej w formie aktu notarialnego, a terminy na dokonanie tych czynności są ściśle określone przez prawo.

Zrozumienie tych zasad jest kluczowe dla darczyńców, którzy chcą zabezpieczyć swoje interesy, a także dla obdarowanych, którzy powinni być świadomi konsekwencji swojego zachowania względem darczyńcy. Dzięki temu można uniknąć nieporozumień i sporów, które mogą prowadzić do poważnych konfliktów i problemów prawnych. Warto zawsze skonsultować się z prawnikiem, aby uzyskać fachową pomoc i poradę w przypadku chęci odwołania darowizny.

Zobacz również – Przedawnienie roszczenia o zachowek – najważniejsze informacje i porady