Zachowek

Testament gwarantuje spadkodawcy swobodę w rozporządzaniu swoim majątkiem. Czy bez wyraźnych podstaw można pominąć w testamencie najbliższą rodzinę, albo dzieci z pierwszego małżeństwa? Sprawy dotyczące spadków są niezwykle złożone i każdorazowo wymagają dogłębnej analizy prawnej. Warto jednak wiedzieć, że najbliższa rodzina może dochodzić swoich praw i żądać wypłaty zachowku. Czym zatem jest zachowek, komu i w jakiej sytuacji jest należny?

Zachowek – definicja i zastosowanie w sądownictwie

Instytucję zachowku w polskim prawie reguluje Kodeks cywilny. Zachowek opisany jest w artykułach 991-1011 KC. W dużym uproszczeniu, zadaniem zachowku jest ochrona interesów prawnych najbliższej rodziny spadkobiercy, która została pominięta w testamencie.

Zachowek należny jest tym krewnym, którym w przypadku braku testamentu przysługuje dziedziczenie ustawowe po zmarłym. Zatem, komu przysługuje zachowek? Są to:

• małżonek,

• dzieci i dalszy zstępny spadkodawcy,

• rodzice spadkodawcy.

Prawo do zachowku nie przysługuje wszystkim członkom rodziny. Należne jest tylko tym osobom, które dziedziczyłyby ustawowo. Dla przykładu, jeśli o zachowek występują dzieci spadkodawcy, nie mają już do niego prawa wnuki. Prawo do zapłaty zachowku mają tylko osoby, które nie otrzymały wcześniej określonej przepisami prawa kwoty zachowku w drodze dziedziczenia, albo w postaci darowizn zaliczanych do spadku.

Oczywiście do zachowku nie mają prawa wszyscy wymienieni w ustawie, jedynie ci którzy w danej sytuacji byliby spadkobiercami na podstawie dziedziczenia ustawowego. W pierwszej kolejności są to dzieci i małżonek spadkodawcy. Dopiero w następnej kolejności prawo do zachowku należy sie rodzicom spadkobiercy i dalszym zstępnym.

Instytucja zachowku ma na celu ochronę ustawowych spadkobierców. Chroni także przed niekorzystnym rozporządzaniem majątkiem przez spadkodawcę. Jest t o możliwość sprzeciwienia się woli spadkodawcy mająca na celu uniknięcia sytuacji niezgodnych z zasadami współżycia społecznego.

Spadkobiercy w dziedziczeniu ustawowym a obowiązek zapłaty zachowku

Zachowek jest to prawo, które jest swoistą gwarancją najbliższych krewnych spadkodawcy. Spadkobiercy, którzy uczestniczyli by w dziedziczeniu ustawowym objęci zostali ochroną. Prawo do zachowku należy tylko najbliższym krewnym – zstępnym, rodzicom spadkodawcy i małżonkowi, jeśli w chwili śmierci spadkodawcy pozostawał z nim w związku małżeńskim. W uproszczeniu, zachowek należy się tym, którzy byliby powołani do spadku gdyby nie odmienne zapisy w testamencie.

Zdarza się bowiem, że w chwili otwarcia spadku i odczytania testamentu, ci którzy byliby powołani do spadku w dziedziczeniu ustawowym, nie zostają w testamencie uwzględnieni. W testamencie moga się znaleźć niekorzystne dla nich zapisy, przekazujące majątek na rzecz osób niebędących spadkobiercami. Zadatek uwzględnia także darowizny przekazane jeszcze za życia spadkodawcy. Małżonkowi, rodzicom spadkodawcy i zstępnym należy się w takim wypadku zachowek, którego wysokość jest określona przepisami prawa.

O zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku uprawniony do zachowku wnosi do sądu. Zobowiązani do wypłacenia zachowku mogą być osoby, które mają udział w spadku, darowizn uczynionych przez spadkodawcę, a także ci którzy mają swój udział w spadku w postaci zapisu windykacyjnego.

Prawo do zachowku, kto jest go pozbawiony

Przepisy polskiego prawa przewidują szereg sytuacji, w których najbliżsi krewni nie mają możliwości wystąpienia z roszczeniem o zachowek. Do takich sytuacji należy:

• zrzeczenie się dziedziczenia,

• odrzucenie spadku,

• wydziedziczenie w testamencie,

• uznanie za niegodnych dziedziczenia,

• separacja.

W przypadku, kiedy spadkodawca zmarłby w trakcie rozwodu, małżonek może wystąpić o wypłatę zachowku, jednak tylko w sytuacji, jeśli rozpad pożycia nastąpił nie z jego winy. Jeśli spadkodawca wniósł uzasadniony pozew o rozwód z orzeczeniem o winie małżonka, a żądanie to byłoby uzasadnione, małżonek traci prawo do zachowku. Orzeczenie rozwodu również oznacza utratę prawa wypłaty środków z tytułu zachowku.

Wysokość zachowku, a udział spadkowy

Wartość zachowku jest proporcjonalna do wartości udziału spadkowego. Kiedy wiadomo już komu przysługuje zachowek, warto zastanowić się nad jego wysokością. Zachowek, a konkretnie jego kwota jest ściśle określony jako odpowiednio wysoki ułamek wartości udziału, który przypadłby danej osobie w momencie dziedziczenia ustawowego. Osoby, które mają prawo do roszczenia z tytułu zachowku mogą wnioskować o zapłatę kwoty zależnej od udziału spadkowego stanowiącego podstawę zachowku.

Pierwszą rzeczą jaką należy zrobić, aby dowiedzieć się jaką wartość ma należny zachowek jest określenie udziału spadkowego, który przypadałby w momencie dziedziczenia ustawowego. Udział spadkowy na podstawie którego oblicza się wysokość zachowku określa artykuł 992 Kodeksu cywilnego. Należy pamiętać, że w tym wyliczeniu trzeba wziąć pod uwagę także spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy spadek odrzucili. Przy obliczaniu zachowku nie są brane pod uwagę osoby, które zrzekły się dziedziczenia, wydziedziczeni i niegodni dziedziczenia.

Znając wysokość udziału spadkowego można oszacować wartość zachowku. Zachowek w większości przypadków to równo połowa udziału spadkowego. Istnieją jednak sytuacje, kiedy zachowek może wynosić dwie trzecie wartości udziału spadkowego. Wyższy zachowek należny jest przede wszystkim małoletnim zstępnym oraz kiedy uprawniony do zapłaty zachowku jest trwale niezdolny do pracy.

Substrat zachowku – jak wpływa na wysokość

Czysta wartość spadku rownież wpływa na wysokość zachowku. W obliczaniu zachowku należnego zstępnemu i innym uprawnionym bardzo ważny jest substrat zachowku. To wartość do której należy odnieść udział spadkowy, który przysługiwał by osobie wnioskującej o zachowek w przypadku dziedziczenia ustawowego. To kolejna wartość niezbędna osobie uprawnionej do zachowku do obliczenia należnego mu zachowku. W skład substratu wchodzą aktywa spadkowe, zapisy windykacyjne spadkodawcy oraz darowizny, które podlegają doliczeniu do wartości spadku.

Darowizny, których wartości doliczane są do spadku nie obejmują darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty od otwarcia spadku, czyli chwili śmierci spadkodawcy. Jeśli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, czyli dzieci i wnuki spadkodawcy nie liczy się darowizn, których spadkodawca dokonał przed ich narodzinami lub przysposobieniem. W przypadku małżonka, nie uwzględnia się darowizn dokonanych przez zawarciem związku małżeńskiego.

Reasumując, wartości udziału spadkowego oblicza się na podstawie orientacyjnej wysokości spadku jaką jest substrat zachowku. Następnie oblicza się wartość zachowku w wysokości jednej drugiej lub dwóch trzecich udziału spadkowego.

Prawo do zapłaty zachowku – wymogi formalne

Znając wysokość jaką może mieć zachowek można dochodzić go w postępowaniu sądowym. Osoba mająca prawo do zachowku może żądać wypłaty pieniężnej w określonej kwocie. Zachowek nie może zostać pokryty w postaci przeniesienia własności jakiegokolwiek składnika majątku spadkodawcy.

Zapłaty zachowku można dochodzić od spadkobierców, ale nie tylko. Mogą to być także osoby, którym w testamencie spadkodawca poczynił przekazanie środków w formie zapisu windykacyjnego, a także darowizny, które wliczają się do wysokości spadku. Należy podkreślić, że zarówno zapisobiorca windykacyjny jak i obdarowany, który także ma prawo do zachowku po spadkodawcy ponosi odpowiedzialność i może zostać zobowiązany aby zapłacić zachowek innym uprawnionym tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. W takiej sytuacji nawet jeśli konieczna będzie wypłata części zachowku jego własny zachowek pozostaje zabezpieczony.

Roszczenie skierowane do sądu zobowiązujące do zapłaty zachowku można wnieść już w chwili otwarcia spadku. Roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu lub od śmierci spadkodawcy. Po tym czasie zachowek ulega przedawnieniu. Zapłaty zachowku na drodze sądowej mogą żądać wszyscy uprawnieni. Tylko znając przepisy prawa można poczynić obliczenia należnego uprawnionemu zachowku oraz skutecznie dochodzić należnego mu zachowku.

Więcej informacji dowiedzą się Państwo na mojej stronie kancelaria-toloczko.pl